ankara futbolu: bazen karakter oyuncusu, bazen figüran tanıl bora "cumhuriyet'in ütopyası: ankara" (ankara üniversitesi yayınları, 2012)
ankara, türkiye’nin futbol sahnesinde hemen her zaman varoldu. ama hiçbir zaman başrolde değil. jönlerin istanbullu olduğu bir filmde bazen saygın bir karakter oyuncusuydu, bazen bir yan rol, bazen sadece figüran.
ilk takımlar ve “resmî” futbolun başlangıcı
ankara’da futbolun başlangıçlarına ilişkin eldeki kaynaklar biraz sislidir. ayak topu peşinde koşmaya istanbul’a, izmir’e, trabzon’a kıyasla daha geç, ancak 1910’lara doğru başlandığı kabul ediliyor. yahudi nüfusun öncülüğünden söz edenler var. yaklaşık 30 bin nüfuslu şehrin bir yandan talebeleri, diğer yandan muhtelif işletmelerin işçileri, çırakları, kaidesiz, kara düzen top koşturmuşlar. gayrı federe takımlar kurulmaya başlamış: rehber-i sanayi, albayrakspor, gayret gençlik, nümune-i sübyan, besalet , tapa gençlik gücü, sultanî idman yurdu, ankara idman yurdu, anadolu sanatkârangücü, talimgâhgücü, bahriyegücü. bu takımların çoğu, istiklâl harbi dolayısıyla ankara’ya gelen askerî talimgâhlara, askerî sanat okulu talebe ve ustalarına dayanıyor. istiklâl harbinin kritik zamanlarında bile futbol oynanmaya devam edilmiş ankara’da. nizamî bir lig kurulmazdan önce, cuma günleri cebeci çayırında, halkın ilgiyle izlediği iddialı maçlar oynanırmış. bir yandan cirit atılan, güreş tutulan bu mesire yerinde, bugün cebeci stadı ve pazar yeri bulunuyor.
kurulan ankara futbol birliği’nin 1921’de ankara ligini oluşturma kararından sonra, ilk resmî futbol müsabakası 26 ekim 1922’de oynanmış. bu müsabakaya çıkan anadolu sanatkârangücü ve talimgâhgücü takımları, 1923 ağustos’unda birleşerek anadolu-turan sanatkârangücü adını alacaktır. askerî sanayii idareci ve işçilerine dayanan bu kulüp, bugün taşıdığı isme ise 1933 yılında kavuşacaktır: ankaragücü.
26.10.1922 tarihinde anadolu sanatkarangücü ilk maçını bugünkü cebeci stadının olduğu çayırlık alanda konya takımı olan talimgahgücü’nü 2-1 yenmiştir. bu maç resmi olarak ankaragücü’nün ankara’da oynamış olduğu ilk karşılaşmadır.
veli necdet arığ'ın mke ankaragücü belgeseli kitabından;
ankara'da oynanan ilk futbol maçı
başkent ankara'da ilk futbol maçı 26 ekim 1922 günü o yıllarda "hamit'in tarlası" olarak bilinen günümüzün cebeci stadının bulunduğu çayırlıkta anadolu sanatkarangücü ile talimgahgücü futbol takımları arasında oynandı.
bu karşılaşma ankara'nın ilk özerk futbol kuruluşu olan "türkiye futbol birliği" tarafından organize edilen başşehrin ilk lig maçı olarak bilinmektedir.
tarafların tertipleri şöyle idi.
anadolu sanatkarangücü: kazım (sonra ömer), ibrahim somçelik, memduh eldem, emin abidin ünlü, hüseyin tezel, galip eldem - şaban, rıfat taşpınar, nuri tahsin, hüsrev eldem, şevki
talimgahgücü: cavit - cavat çağrı, necmettin rona - sait arbak, muhtar yeten, nafiz, orhan - badi kemal, eşref bey, fercani bey, hasan bey, ediğ balyoz
anadolu sanatkarangücü tertibinde yer alan ibrahim somçelik atatürk'ün ankara'ya gelişinde seymenler arasında bulunuyorduç
hüseyin tezel kulübümüzden sonra kırıkkalegücü'nde oynamış, her iki kulübün de genel kaptanlık görevlerinde bulunmuştu. bilhassa duran toplara çok sert vuran bir elemandı. serbest atışlarda taraftarlarımız kendisine (haydi yumul) diye tezahürat yaptıkları için bir yerde "yumul hüseyin" olarak anımsanıyordu. memduh eldem aynı zamanda ankara'da boks sporunu ilk defa yapan ve yayan bir kişi olarak bilinmektedir.
maçın gollerini anadolu sanatkarangücü'nden serbest atıştan hüseyin tezel, nuri tahsin, talimgahgücü'mdem ise badi kemal atmışlardır.
103 yıllık tarih ankaragücü'nün kuruluşu, imalat-ı harbiye mektebi'ne dayanmaktadır. imalat-ı harbiye, osmanlı devleti'nde 19. yüzyıl ortalarına doğru, ordu ihtiyaçlarına yönelik sanayi politikalarının geliştirildiği mektepti. imalat-ı harbiye mektebi'nin öğrencileri arasında bir 'birlik' toplantısı organize edildi, ancak bu toplantıdan sonuç alınamadı. toplantıdan bir sonuç çıkmayınca imalat-ı harbiye mektebi'nin son sınıf öğrencileri, altınörs idman yurdu ve turan sanatkarangücü adında 31 ağustos 1910 tarihinde iki kulüp kurmaya karar verdi. bu tarih, ankaragücü'nün resmi kuruluşu olarak kabul edildi.
kurtuluş savaşı ankaragücü, takım olarak kurtuluş savaşı'na katıldı. gönüllü olarak kurtuluş savaşı'na katılmış futbolcuların bir çoğu ise şehit oldu. “103 yıllık çınar”, anadolu'nun kurtuluşu için verdiği mücadelenin ardından ankara'ya taşındı. başkentteki ilk maçını, bugünkü cebeci stadı'nın bulunduğu çayırlık alanda konya'nın talimgahgücü takımına karşı oynayan sarı-lacivertliler, rakibini 2-1 yenmeyi başardı.
cumhuriyet'in ilanı kurtuluş savaşı mücadelesinde aktif olarak katılan futbolcular, 29 ekim 1923 tarihinde yeni bir görev için top bataryalarının başına geçti. meclis tarafından cumhuriyet ilan edilmişti ve bunun duyurulması gerekiyordu. onurlu görev, turan sanatkarangücü futbolcuları tarafından ankara kalesinden yapılan top atışlarıyla gerçekleştirildi.
kulübün renkleri cumhuriyet'in kurucusu mustafa kemal atatürk, kurtuluş savaşı sonrasında kulübü ziyaret etti. yetkililerden bilgi alan atatürk'e, ankara'nın ünlü misket üzümü ve kavunu ikram edildi. kulübün adı 1933 yılında ankaragücü olarak değiştirildi, renkleri ise misket üzümü ve kavundan esinlenerek belirlendi. misket üzümünün lacivert rengi, güç ve kuvveti simgelerken, kavunun sarı rengi de hırs ve başarıyı temsil ediyor.
) 
