mehmet yüce'nin türk futbol tarihi - birinci cilt: osmanlı melekleri adlı kitabından;
futbolun istanbul’da temsilciliğini yapan ilk teşkilatların constantinople ve olympic kulüpleri olduğundan geçen bölümlerde bahsettim. iki kulübün de 1880 yılından önce kurulduğunu bilmekle birlikte kesin kuruluş tarihlerine ulaşamadım. aynı zaman diliminde izmir’de ise daha önce müsabakalarına şahit olduğum bornova ve smyrna dışında da kulüplerin kurulduğu bazı kaynaklarda belirtilmiş.
izmir’de kurulan kulüplere bir bakalım dilerseniz. nicos karacas 1955 yılında atina’da yayımlanan asırlar arası bornova adlı kitabında bornova kulübü’nden bahsediyor:
“1890’lı yılların izmir’deki en güçlü takımı da tartışmasız bomovalı ingilizlerin futbol takımıydı. bu takım şu isimlerden oluşuyordu: m.j. whithall, ed chamaud, percy joly, jim r. giraud, pelcoc whithall, a.j. whithall, herbert joly, a.e. la fontaine, edmund giraud, jim gout, hav. joly, th.tarrazzi, herbert whithall, d. whithall, eddie whithall, g. whithall, j. whithall.”
toplumsal tarih, “izmir futbolu” adlı makalesinde nicos karacas’ı refere ederek bizlere izmir’de kurulan azınlık kulüpleri hakkında da bilgi veriyor:
“19. yüzyılın ilk yıllarına kadar izmir’in zengin levanten ailelerinin tekelinde olan futbol oyunu daha sonra rum takınılan olan panionios, apollon ve pelops ile ermeni takınılan apetyan ve vartanyan’m katılımıyla geniş halk yığınlarına ulaştı. özellikle bornova’da oturan rumlar bu oyunu ingilizlerden öğrendiler. kısa süre içinde izmir’de neredeyse bütün rum gençleri sihirli meşin yuvarlağın peşinden koşturmaya başladı."
nicos karacas’ın ifadesine göre “izmir’in rum gençleri işi öylesine ilerlettiler ki kendilerine futbolu öğreten ingilizlere oyuncu verecek duruma geldiler.”
1890'lı yılların başlarında izmir’de futbol oynandığına dair en kuvvetli kanıt izmir ahenk gazetesinde yayımlanan futbolla ilgili haberlerdir. aynı makalede bu konuya da değinilmiş:
“izmir’de ingilizlerin kendi aralarında ve dışarıdan misafirleriyle yaptıkları maçlar yerel basma konu olduğu gibi, zaman zaman istanbul gazetelerine de yansıyordu. 1891-1892 yıllarında özel günlerde yapılan futbol karşılaşmaları 1893 yılından itibaren alışkanlık hâline getirildi. yeni yılın ilk günlerinde programlanan maçlarda bornovalı ingiliz gençleriyle izmir’de yaşayan ingi liz gençleri bir araya geliyorlardı. 1894 yılında bornova’da gerçekleşen böyle bir müsabakayı dönemin en güçlü kadrosuna sahip bornovalı ingiliz gençleri kazanmıştı.”
toplumsal tarih’in “izmir futbolu” adlı makalesi bu araştırmanın kaynağı olarak ahenk ve hizmet gazetelerini göstermiş. bu maçların sonuçlarını neden bulamadığımızı da şöyle açıklamış:
“maçlar pazar günleri öğleden sonraları yapılıyordu. bu tarihlerde oynanan müsabakaların sonuçları basın tarafından önemsenmediğinden maçların hangi skork bittiği konusunda bilgimiz bulunmuyor.”
istanbul’da aynı dönemlerde futbol gazetelere pek yansımasa da tüm hızıvla devam ediyordu. ali sami bey, yukarıda bahsedilen konuşmasında bu konuya da değinmiş:
"... memleketimizde ilk defa 1893-1894 yıllannda ingiliz maiyet gemisi melita ile kokatris (cocatrite) gambotlarının (gun boat) tayfası tarafından getirilmiş ve halkımız ilk defa bu gemi tayfalarının oynadıkları futbolu seyrettmişti. bu gemilerden sonra futbolu istanbul’a imojen (imogene) bahriyelileri yaymışlardır. kulübümüzün tesisi bu zamana tesâdüf eder...”
ali sami bey her ne kadar 1893 ile 1894 tarihlerini vermiş olsa da, 1881 yılında tam zamanlı bir futbol maçına araştırmanın başında tanıklık etmişitik. bununla birlikte ali sami bey’in bu sözleri futbolun 1890'lı yıllarda istanbul’da da artık “enikonu” oynandığına işaret ediyor. ayrıca 1890 lara kadar da başka bir maça rastlanılmaması futbolun “daha evvel oynanmış olsa bile” pek kayda alınmadığını, esas başlangıcının 1890’lar olduğunu doğrular nitelikte.
futbolla ilgili bilgi bakımından en fakir olduğumuz dönem 1890’lı yılların ilk yarısıdır. bu dönemi araştırdığımda futbol dışında pek çok spor dalıyla ilgili tafsilatlı haberlere rastladım. bunlardan en çok alâka çeken 1889 yılında başlayan osmanlı imparatorluğu tenis şampiyonası. daha önce ilk üç yılını detaylı olarak verdiğim bu şampiyonanın dördüncüsü 1892 yılında yapılmış.
) 
