polonya futbolu son yıllarda girdiği duraklama yüzünden dikkatlerden uzaklaşsa da bir zamanlar avrupa’yı titretiyordu.
polonya futbolu demir perde’nin yıkılmasından sonra en çok gerileyenlerden birisi oldu. öncesinde avrupa kupalarında çeyrek ve yarı finaller gören ülke takımları artık ön elemeleri dahi zorlukla geçer oldular. bugünlerde, daha çok taraftarlarının tribün şovlarıyla gündeme gelen polonya’nın, 60 ve 70’lerdeki fırtınası górnik zabrze’nin hikayesini anlatacağız.
górnik zabrze polonya futbol tarihinin, 14 şampiyonlukla en çok şampiyon olan iki takımından birisi. wisła kraków, 2000 sonrasında tam yedi şampiyonluk elde edip kendilerini yakalamasa daha uzun yıllar bu unvanı sürdüreceklerdi. “kablocu” firma tele-fonika’nın (polonya’da büyük mimarı projelerinin bağlantı kablolarıyla uğraşan firma) wisła’yı 1998’de satın alması polonya futbolunda önemli bir değişikliğe sebep oldu. öyle ki takım 100′üncü yılına dek sadece polonyalı, çek, slovak ve macar teknik adamlarla çalışmışken, 2006’da romen dan petrescu’yu göreve getirdiler. 2010’da ise tamamen bu alışkanlığın dışında çıkıldı ve bir batı avrupalı, hollandalı robert maaskant takımın başına geldi. bu batılılaşma halen yaygın değil, batı avrupa menşei teknik adamlar hala polonya’da çok sık görev alamıyorlar. górnik zabrze’nin de durumu böyle. tarihleri boyunca göreve getirilen 78 teknik adamın sadece 8’i polonyalı değildi.
zabrze, polonya’nın güneyinde katowice’ye 20 dakika, çek cumhuriyeti’nin doğusundaki ostrava’ya 1 saat uzaklıkta 170 bin nüfuslu bir şehir. orta çağdan beri alman hakimiyetindeki şehir, ancak 1945’te, 2′nci dünya savaşı’ndan sonra kurulan komünist polonya rejimine teslim edildi. şehrin takımı górnik de bundan üç yıl sonra 1948’de kuruldu. hem amblem hem de isminden buram buram madencilik akıyor kulübün. amblemdeki iki çekiç, bir madencilik kenti olan zabrze’ye bir atıf, e górnik de “madenci” anlamına geliyor.
busby’nin bebekleri’nin korkulu rüyası
kurulduktan yedi yıl sonra polonya futbolunun en yüksek kademesinde mücadele etmeye başladı górnik. ardından da polonya futbolunun lokomotifi oldular. 1957-67 arasında tam sekiz şampiyonluk kazandılar ve tam bir hegemonya kurdular. özellikle 1963-67 arasında kazanılan üst üste beş şampiyonluk her şeyin göstergesiydi. bu rekor bugün dahi kırılamamıştır. kulüp oldukça sağlam ve beraber oynamaya alışmış oyuncularla harika bir iskelet oluşturmuştur o yıllarda. 13 yıl boyunca kulübün formasını giyen defans oyuncusu stanisław oślizło, 1.93 boyundaki emniyet sübabı jerzy gorgoń, “ufaklık” lakaplı orta saha oyuncusu, zygfryd “zyga” szołtysik (boyu 1.62’ydi) ve 12 yılda attığı 155 golle avrupa’nın birçok devinin canını yakan włodzimierz lubański takımın en önemli oyuncularındandı.
gornik man utdtakım 1967’de şampiyon olduktan sonra polonya’daki başarının ardından uluslararası platformda da söz sahibi olması gerektiğinin farkındaydı. 1967-68 avrupa şampiyon kulüpler kupası bunun önemli göstergelerinden birisi olmuştur. takım ilk turda djurgården, 2′nci turda da dynamo kiev’i mağlup etmiş ve çeyrek finalde busby’nin bebekleri’nin karşısına dikilmiştir. old trafford’da 2-0 kazanır manchester united. ancak george best, bobby charlton ve arkadaşlarını chorzów’daki silesya stadyumu’nda 77 bin kişi ve sahayı kaplamış karlar beklemektedir (not düşelim maç mart ayının sonlarında oynanmıştır) . lubański’nin 70′inci dakikadaki golüyle de 1-0 öne geçer górnik ama gerisini getiremez. united o sezon kupayı müzesine koyar ve evet, 10 maçtaki tek mağlubiyetlerini o soğuk polonya gecesinde almışlardır.
takım 1967-72 arasında şampiyonluk yaşayamaz ama o dönemde 5 kez üst üste polonya kupası’nı müzesine götürmüştür ki bu da ülke futbol tarihinde bir rekordur. 1970 avrupa kupa galipleri kupası ise onların avrupa futbolunda geldikleri en yüksek noktadır. takım ilk turda olympiakos’u mağlup eder. 2.’nci turda iskoç devi glasgow rangers onlara boyun eğmiştir. çeyrek finalde levski sofya saf dışı edilir ve yarı finalde karşılarına, bir önceki turda göztepe’yi eleyen fabio capello’lu roma dikilmiştir. takımlar aralarında üç maç oynarlar çünkü deplasmanda atılan gol kurallarının uygulanmadığı o dönemde üç maç da berabere bitmiş, maçlar lubański ve capello’nun savaşı şeklinde geçmiştir. polonyalılar strasbourg’daki son mücadeleden sonra yapılan yazı-tura atışını kazanırlar ve finalde, iki yıl önce boyun eğdikleri manchester’ın diğer devi manchester city karşısına dikilirler.
viyana’daki prater stadyumu’nda oynanacak final öncesi ingiliz gazeteleri lubański’den, “eusebio kadar yetenekli bir golcü” şeklinde bahsederler. 1968’de onları şampiyonluğu ulaştırmış joe mercer yönetimindeki city, neil young ve francis lee’nin golleriyle onları 2-1 mağlup eder. madencilerin tek golünü oślizło atmıştır.
2′nci dalga ve gerileme
1972’de trójkolorowi’nin (üç renkliler) kadrosuna polonya futbol tarihinde çok önemli bir isim edinecek andrzej szarmach katıldı. 1971 ve 1972’de iki şampiyonluk daha elde ettiler ancak altın nesilin emekli olması veya yurt dışına transferiyle tam 13 yıl şampiyonluk göremediler, o bir yana 1978’de kısa süreli bir ikinci lig yolculuğu bile yaptılar. ancak polonya milli takımı onların kurduğu bu müthiş kadrodan birçok kez yararlandı. 1974 dünya kupası üçüncüsü olan takımın dört oyuncusu zabrze’de top koşturuyordu. szarmach, turnuvanın yedi golle gol kralı olan efsane lato’nun yanında beş gol atmıştı. 1972 münih olimpiyatları’nda altın madalyayı kazanırken de beş oyuncu vermişlerdi ve nihayet gümüş madalya aldıkları 1976 olimpiyatlarında da takımdan henüz ayrılmış szarmach altı golle gol kralı olmuştu.
gornik tribün1985-88 arasında górnik’in ikinci saltanatı başladı ve art arda dört kez şampiyon oldular ama bu sefer boruları sadece içeride ötüyordu. zira avrupa şampiyon kulüpler kupası’nda hiçbir zaman ikinci turun ötesine geçemediler. 1994’teki polonya ligi’nin finali ise efsane bir final olmuştur. son haftada lider legia ve 2 puanlı takipçisi górnik karşı karşıya gelmiş, maçın hakemi sławomir rędziński , górnik maçı 1-0 önde götürürken 1, legia 1-1’lik beraberliği sağladığında da 2 górnik’li oyuncuyu sahadan atmıştır ve legia oyuncularının sertliklerine sarı kartla göz yummuştur. legia şampiyonluğu kazanmış, karşılaşma rędziński’nin hakemlik kariyerindeki son maçı olmuştur.
o tarihten bugüne madenciler polonya ligi’nde beşincilikten yukarı çıkamadılar. bu sezon ise uzun süre sonra şampiyonluk hayalleri kuruyorlar. ligde lider legia’nın arkasında aynı puanla ikinci sıradalar. polonya ligi’nin hakimi, avrupa’nın çekinilen takımı górnik zabrze, artık tarihin mirasını yemek istemiyor.
