bin derbiler diyarının esas derbisi tanıl bora 18/10/2012 18:33 tr.eurosport.com
radikal gazetesi yazarı tanıl bora, bu hafta sonu oynanacak borussia dortmund - schalke maçını masaya yatırdı. işte ustanın kaleminden ruhr derbisi!
“bin derbiler diyarında”. ruhr bölgesinde futbolun tarihini ele alan bir kitap, bu başlığı taşıyor. ruhr bölgesi, nüfus yoğunluğunun çok fazla olduğu bir bölge: 4.435 kilometrekarelik bir alanda 5,3 milyon insan yaşıyor. sadece almanya’da değil, dünyada bu kadar fazla şehrin dip dibe olduğu bir bölge zor bulunur! bu yoğunluğun nedeni, burasının bir maden ve demir-çelik sanayi havzası olması. sanayileşmenin, işçilerin olduğu her yerde olduğu gibi, futbolun olağanüstü popüler olduğu bir bölge. 20. yüzyıl başından beri birbiriyle rekabet eden onlarca komşu takım barınıyor bu havzada; birbirlerine tramvay mesafesinde oturan onlarca ezelî rakip var. işte onun için: “bin derbiler diyarı”.
ama bin derbinin topuna bedel olan bir esas derbisi var ruhr havzasının: schalke 04-borussia dortmund derbisi. “ruhr derbisi” deyince esas bu anlaşılır; basitçe “havza derbisi” de denir. çünkü bu iki kulüp, sadece bölgenin değil almanya’nın en büyük taraftar kitlesine sahip kulüpleridir. bölgenin en başarılı kulüpleridir. dahası, bölgenin tepede kalmayı başarmış kulüpleridir. zira bir zamanlar alman 1. futbol ligi bundesliga’da altı takımı bulunan ruhr havzası bugün sadece schalke ve dortmund’la temsil ediliyor. bu gerileyişin arkasında, maden ve demir-çelik sanayilerinin son yirmi yılda gerçekleşen tasfiyesi var. havza, ülkenin en ileri ve ‘ağır’ sanayisinin yurdu olduğu dönemdeki önemini yitiriyor, işsizlik tırmanıyor. futbol, eski ağırlığını, eski fiyakasını yitirmiş olan ruhr havzasının kendini önemli hissetmesinin bir aracı. dortmund ve schalke’nin, avrupa’nın en fazla seyirci çeken on takımı arasında bulunmasının bir nedeni de bu olsa gerek.
schalke 04 ve borussia dortmund, ruhr havzasının köklü kulüplerinin çoğu gibi, işçi tabanına dayanan kulüpler. schalke’nin temeli, gelsenkirchen kentine yeni bağlanmış bir dış mahallede, bir işçi mahallesinde futbol oynamak üzere bir araya gelen 14-15 yaşlarında birkaç delikanlı tarafından atılmış. 1904’te fiilen kurulan kulüp 1909’da resmileşmiş. “madenciler” lâkabıyla bilinmişler. ruhr potasının tarihinde işçi sınıfı kulüplerinin göçmenleri ‘yerlileştiren’ etkisi, özellikle schalke 04 örneğinde görülür. göçmen işçi olarak ruhr havzasına akan mazuryalılar (protestan-polonyalılar), futbol oynayarak ve schalke’nin taraftarı olarak ‘ruhrlu’lara dönüşmüşler.
nasyonal sosyalizm iktidarı döneminde schalke, göçmenleri entegre eden bu işlevinin zıddına, kötü bir ün edinmiştir. zira mavi-beyazlılar, nazilerin sevgili takımıydı. aslına bakılırsa schalkeliler nazi olmadılar ama nazi yöneticileri hevesle schalkeli oldular! zira nazi ideolojisi, “çalışkan ve itaatkâr, ülkesine sadık basit işçi” imgesini parlatmak istiyordu ve schalke işçi sınıfı kimliğiyle bu propagandaya müsaitti. tabii schalke’nin o dönemde ülkenin en parlak takımı olmasının da payını unutmamalı; naziler bu popülaritenin üzerine konmak istemişlerdi.
schalke’nin popülaritesinin almanya sınırlarını aştığını anlatan meşhur bir anekdot anlatılır: schalke bir dostluk maçı için isveç’e gitmiştir. isveç kralı schalkeli futbolcuları kabul ederken, bu popüler kulübün ‘memleketi’ olan şehrin adını bildiğini belli etmek maksadıyla nezaketle “gelsenkirchen almanya’da nerede?” diye sorar. takımın büyük yıldızı ernst kuzorra şu cevabı verir: “schalke’nin orda”. schalke, gelsenkirchen’den daha mühimdir!
1930’larda altın çağın yaşayan schalke’nin bir özelliği de havzanın futbol karakterinde bir devrim yapmasıydı. o zamana kadar ruhr havzası takımları, avrupa’nın bütün işçi sınıfı takımlarının stilini benimsiyorlardı: sert, fiziki mücadeleye dayanan, paslaşmak yerine topu ileri vurup peşinden koşmaya dayalı bir stil. 1930’ların schalke’si bunu değiştirmişti; bol paslı, ‘ince’ bir oyun oynuyorlardı.
schalke’nin bir özelliği de, uzun süre sadece taraftarlarıyla değil futbolcularıyla da işçi tabanına dayanmayı sürdürmesiydi. maden işçiliğinden emekli aylığı alan nice eski schalke futbolcusu var, hâlâ hayatta. tabii futbolun endüstrileşmesiyle bu bağ artık kopmuş. kulüp bugün dev bir futbol işletmesi niteliğinde. yine de sembolik olarak “işçi takımı” imajını işlemeye önem veriyorlar. en azından bir “halkla ilişkiler” taktiği olarak! sezon öncesinde takımı maden ocağına indirip vardiyadaki işçilerle sohbet ettirme, karavana yedirme ritüelinin devam ettirilmesi gibi...
borussia dortmund, 19 aralık 1909’da bir birahanede, bir katolik cemaatinin genç takımında oynayan on sekiz genç futbolcu tarafından kuruldu. ilk renkleri mavi-beyazdı. sonra sarı-siyaha çevrildi: kömürün karası, biranın sarısı. işçi erkeklerin günlük hayatının baskın iki rengi. ilk on yıllarında vasat bir takım olarak kaldı dortmund. nitekim 1940’lara kadar iki kulüp arasında bir rekabetten söz edilemez. dünyaları ayrıldı. ancak 1936’da borussia dortmund bölgesel üst kümeye çıkınca rakip oldular. ama schalke çok büyüktü, 1934-1942 döneminde dokuz şampiyonluğun yedisini onlar kazanmıştı. dortmund ise bu parlak hemşeriye hayran bir ufaklıktı o dönemde. hatta 1934’te almanya şampiyonu olan schalke takımı dortmund garından geçerken tezahüratla karşılanmıştı!
iki kulüp arasındaki rekabetin doğuşu, ikinci dünya savaşı’ndan sonradır. zira bu dönemde dortmund vasatlıktan çıkıp iddialı hale gelmektedir. 1956, 1957 ve 1963’te almanya şampiyonluğuna erişir. schalke ise tersine, sıradanlaşmaktadır bu dönemde. ikinci dünya savaşı sonrasındaki tek şampiyonluğunu 1958’de kazanacaktır. ondan sonra tam dokuz defa ikinci olmuş ama şampiyonluk onlar için uzak bir hatıraya dönüşmüştür. dortmund’un müzesi ise daha çok bu yeni dönemde kupalarla dolar. özellikle 1990’larda altın çağını yaşar sarı siyahlılar. 1995, 1996 ve 2002’de bundesliga şampiyonu olurlar. 1997’de ise müzelerinin en değerli parçasını kazanırlar: avrupa şampiyonlar ligi şampiyonluğu. bu, dortmund’un ikinci avrupa başarısıdır. 1966’da avrupa kupa galipleri kupası’nı kazanarak, avrupa platformunda kupa kazanan ilk alman takımı unvanını da elde etmişlerdir. schalke de bir avrupa kupasıyla gururlanır: 1997’de kazandıkları uefa kupası.
ruhr havzasının ezelî rakipleri karanlık günler de gördüler, düşmenin acısını tattılar! dortmund 1972-1976 yılları arasını 2. ligde geçirdi. bu arada iflâs tehlikesi atlattı, seyirci sayısının 1,500’e düştüğü günler oldu. dortmund 2002’deki şampiyonluğundan sonra da hesapsız harcamalar yüzünden iflasın eşiğinden dönecek, bu yıla kadar orta sıralarda çile dolduracaktı. ancak ayaklarını yorganlarına göre uzatmayı öğrenmenin ödülünü, 2010/2011 sezonunda tekrar şampiyon olarak aldılar: üstelik gayet ‘ucuz’, mütevazı bir kadroyla…
schalke de 1981 ve 1983’te birer sezonluğuna düşüp çıktı, 1988-1991 yıllarında üç yıl 2. ligde süründü.
ister 2. lige düşsünler, ister schalke gibi yarım yüz yılı aşkın zamandır şampiyonluk görmesinler veya dortmund gibi avrupa’nın zirvesinden iflasa sürüklensinler, iki kulüp de ülkenin en popüler kulüpleri olarak kalmayı başardılar. aralarındaki rekabet de, varsın ucunda hiçbir iddia olmasın, her zaman büyük bir futbol olayıydı. hatta, giderek büyüyen bir olay. her ikisi de büyük taraftar kitlesine ve köklü taraftar kültürüne yaslanan iki kulüp, dünyanın en kalabalık derbilerinden birinin partnerleridirler. ikisi de 40 binin üzerinde kombine bilet satıyorlar. schalke’nin stadındaki “kuzey kale arkası”, dortmund’un “güney tribünü”, tüm avrupa’nın ayakta maç izlenebilecek en büyük tribünleridirler. ruhr derbisi seyirci sayısı, şöyle böyle bir on yıldır, 70 bin seyirci ortalamasının altına düşmüyor. 2004 ocak’ında dortmund’da oynanan maçta 83 bin seyirciyle rekor kırılmıştı.
iki kulübün taraftarları için de rakibini yenmek, neredeyse sezonu kurtaran bir zafer anlamına geliyor. 2006/07 sezonunun sondan bir önceki haftasında, ligde hiçbir iddiası olmayan dortmund, schalke’yi yenerek 49 sene sonra erişeceği şampiyonluktan etmişti ve sanki kendileri şampiyon olmuş gibi kutlamışlardı bunu!
fakat başka bazı büyük derbilere kıyasla nispeten ‘barışçıl’ bir rekabet bu. ıki büyük taraftar kitlesi arasında şiddet olaylarına ender rastlanıyor.
taraftar kitlelerinin kulüplerine tutkunlukları göz önüne alındığında, hayret edilebilecek bir ‘barışçıllık’ bu. iki kulübün yüzlerce taraftar örgütü bulunuyor. özellikle schalke taraftarlığını dinsel bir bağlılığa benzetenler vardır. taraftar bültenlerinin adı, katolikliğin amentüsü olan “vater unser”in, yani “babamız” duasının uyarlanmasıdır: “schalke unser/ schalkemiz!” schalke taraftarları arasında ırkçılık ve neo-nazilik karşıtı grupların hayli etkili olduğunu da kaydetmek gerekir.
borussia dortmund’un ise uzun bir süre boyunca neo-nazilerle sorunu vardı. 1980’lerin ortalarında, güney tribününe yerleşen borussia cephesi adlı neonazi grup, saldırganlıklarını stat dışına da taşıyorlardı. o dönem bütün almanya’nın en bilinen neo-nazi taraftar grubu onlardı ve bu çirkin damga dortmund kulübünün de üzerine yapışmıştı. bu imajdan rahatsız olan dortmund kulübü bu grubu tasfiye etmek için uzun süren bir kampanya başlattı. the unity (birlik) adlı ‘ultra’ taraftar hareketi de ciddi bir anti-faşist mücadele yürüttü. sonuçta neonaziler marjinalize edildiler. yine de, özellikle schalke maçlarında, taraftar kitlesindeki husumet motivasyonunun yükselmesinden istifade, sloganlarını araya kaynatabiliyorlar.
dortmund kulübü, ırkçılara karşı tutumu nedeniyle 2007’de julius hirsch ödülünü aldı. alman futbol federasyonu’nun 2005’ten beri ‘özgürlük, hoşgörü ve insaniyet değerlerini yüceltenlere’ verdiği bu ödül, 1943’te auschwitz toplama kampında öldürülen, nazilerden önce almanya milli takımında oynamış yahudi futbolcu julius hirsch’in adını taşıyor.
london times gazetesi, 2010 yazında “dünyanın en güzel futbol statları” listesinde bir numaraya dortmund’un westfalen (vestfalya) stadını (veya sponsor adıyla signal ıduna park) koymuştu. “bu stat, taraftarlara yapılmış bir reveranstır. uefa’nın aklı olsa bütün finalleri burada oynatırdı” diye yazmıştı gazete.
dortmund’un eski stadlarının adları pek romantiktir: 1937’ye kadar beyaz çayır, sonra 1974’e kadar kızıl toprak. schalke’nin de öyle: schalke 04, 20. yüzyılın üçte ikisinde, glückaufkampfbahn adlı statta oynamıştı. kulübün ruhunu yansıtan bir stad ismiydi bu, madencilerin ocaklara inerken birbirlerine helâllik veren seslenişiydi: glückauf/rastgele! 1972’de, dünya kupası için inşa edilen gelsenkirchen park stadı’na taşındılar. 2001’de ise bugün hâlâ avrupa’nın en konforlu stadlarından olan aufschalke arena açıldı. aufschalke “schalke’ye gitmek” demek; işçi argosunda “maça gitmek”, “stada gitmek” anlamında kullanılagelen bir söz.
ruhr havzasına kısaca “pota” da denir: eritme potası anlamında. burası, sanayi potansiyelinden ötürü almanya’nın en uzun süredir ve en fazla göçmen alan bölgesi oldu. 20. yüzyıl başında başta polonyalılar olmak üzere doğu avrupalılar, ikinci dünya savaşından sonra italya, ispanya, yunanistan’dan, ama en fazla türkiye’den gelen göçmen işçiler, ruhr bölgesinin potasında eridiler. futbola da etkisi var bunun: ruhr bölgesinin alman futbolunun eritme potası olduğunu düşünenler var. son yıllarda almanya’da yetişen en önemli türkiyeli yıldızların buradan çıkması da bunun bir işareti belki: nuri şahin dortmund’dan, halil ve hamit altıntop ikizleri schalke’de yetişti.
evet, ruhr havzasında maden ve demir-çelik sanayilerinin altın çağı geride kaldı. ama burası, futbol atmosferi bakımından dünyanın en etkileyici derbilerinden birinin yurdudur.
borussia dortmund: roman weidenfeller, neven subotic, mats hummels, lukasz piszczek, sebastian kehl (dk. 56 leonardo bittencourt), sven bender, moritz leitner (dk. 89 felipe santana), marco reus, ivan perisic (dk. 52 julian schieber), robert lewandowski, kevin grosskreutz
ilk 11 değeri : 127.750.000 eur
yedekler: mitchell langerak, oliver kirch, chris löwe, jonas hofmann
teknik direktör: jürgen klopp
schalke 04: lars unnerstall, benedikt höwedes, atsuto uchida, christian fuchs, lewis holtby (dk. 86 christoph moritz), ibrahim afellay, marco höger (dk. 79 jermaine jones), joel matip, roman neustadter, jefferson farfan (dk. 71 tranquillo barnetta), klaas-jan huntelaar
ilk 11 değeri : 99.750.000 eur
yedekler: timo hildebrand, sead kolasinac, ciprian marica, teemu pukki
teknik direktör: huub stevens
gol: (0-1) dk. 14 ıbrahim afellay (0-2) dk. 48 marco höger (1-2) dk. 55 robert lewandowski
sarı kart: dk. 56 julian schieber, dk. 63 moritz leitner (borussia dortmund) dk. 90 lars unnerstall, dk. 90 christian fuchs (schalke 04)
