beşiktaş'ın faroe adaları temsilcisi vikingur takımı ile yaptığı maç dolayısıyla ecnebi temaslarımız hakkında yerleşmiş bir yanlışı düzeltmek istiyorum.
takımlarımızın ilk ecnebi teması hakkında yerleşmiş bir yanlış var. bu durum galatasaray'dan veya galatasaraylı gazetecilerden kaynaklanmakta sanıyorum. rahmetli büyük istatistikçi haluk san bile aynı yanlışa düşmüş:
bir türk takımının yabancı bir takımla ilk teması için 14 nisan 1911 (1 nisan 1327) pazar öğleden sonra oynanan galatasaray kolojvar (kolozsvári vasutas sport club) maçı adres gösterimektedir. (bu maçın tarihi heryerde yanlış (1 nisan 1911) verilmektedir. galatasaray müzesindeki ali sami yen sergisinde bile...) oysa ilk ecnebi temas bu maçtan aşağı yukarı 2.5 sene önce 6 aralık 1908 pazar öğleden sonra emirgan çayırında oynanan galatasaray hms barham maçıdır. bu maçın neden ilk ecnebi temas olduğunu ise şöyle açıklayabilirim:
1) hms barham britanya imparatorluğunun açık deniz savaş gemisidir. istanbul sürekli demir attığı bir liman değildir. örneğin hms imogene istanbul britanya sefaretinin maiyet gemisidir. sürekli dersaadet (istanbul) koylarında, limanlarında (yazları tarabya'daki ingiliz yalısının, sarayının olduğu istinye koyunda, kışları ise moda veya haliç'de) demirlemektedir.
2) bu nedenle daha önce oynanmış hms imogene maçları ecnebi maç sayılmaz. zira o takım her ne kadar tamamı britanyalı asker ve subaylardan oluşsa da bir istanbul takımıdır. istanbul liginin de ilk şampiyonudur.
3. ancak hms barham (hms, his (her) majesty ship)'ın böyle bir durumu yokur. bu gemi sefarate ait bir gemi olmadığı gibi zaman zaman dersaadet'i ziyaret eden savaş gemisidir.
4. galatasaray hms barham maçı bir çok ilkin yaşandığı bir maçtır. örneğin bu maçta sarı lacivert forma renkler bırakılmış onun yerine şişman yanko'nun manifatura mağazasından alınan kumaşlardan dikilmiş sarı kırmızı renkli formalar ilk defa giyilmiştir. şişman yanko diye biri gerçekten vardır. kadıköy konakları adlı araştırmada bu zatın selamiçeşme'deki köşkünden (konağından) bahsedilir ve sulatanhamam'da manifatura toptan işi yaptığı söylenir.
5. bu maçı galatasaray 3-1 kaybetmiştir. onca aramamama rağmen maçta golü atan galatasaraylı oyuncuyu tespit edebildim. galatasaray müzesi'nde araştırma yapmak istesem de maalesef bunu başaramadım. (yardımcı olmadılar) bu maç hakkında yazılmış yazılarda da (rahmetli ali sami yen'in demeçleri dahil) pek bilgi yok. oysa bu maçta gol atan galatasaraylı oyuncu bir ecnebi takıma gol atan ilk oyuncudur. ama biz tarih ve arşiv geleneği olmayan hafızasız toplum olarak maalesef bu oyuncunun kim olduğunu bilmiyoruz. inanıyorum ki; müzenin bir köşesine gizlenmiş eski yazı bir defterde (ali sami bey'in defteri) bu maç ve diğer maçlarla ilgili pek çok bilgi mevcut.
6. bu maçın ilk ecnebi maç olarak gösterilmemesinin nedeni ne olabilir. bir gemi takımı olması, maçın mağlubiyetle sonuçlanması benim ilk aklıma gelenler... oysa kolojvar ile yapılan ilk maç 2-2 bittiğinden daha kabul edilebilir bir sonuç gibi gözüküyor.
zaten kulüpler genellikle ilk maçlarının yenilgi ile bittiğinden bahsetmekten hoşlanmazlar. örneğin galatasaray'ın ilk maçı frer mektebi maçı olarak gösterilir. oysa rahmetli ali sami yen 1913 senesinde idman dergisine verdiği demeçte bu maçtan önce de bazı "önemsiz" maçlar yapıldığını söylemiş. ancak bu maçların hangi takımlarla oynandığı ve neticeleri bir sır. frer mektebi maçı kazanıldığı için ilk maç olarak uygun görülmüş olabilir.
fenerbahçe için de aynı durum söz konusu. ilk maçları eylül 1908'de oynadıları ve 2-0 kazandıkları moda maçı olarak gösterilir. oysa onların da 1907 sonbaharında çok açık farkla mağlup oldukları bir kadıköy maçları var ki (skorunu yazmayayım) nedense esamesi okunmaz.
beşiktaş'ın ilk maç konusunda daha dürüst olduğunu söyleyebiliriz. sebat takımına yenildikleri o maçı yazıyorlar. ancak bir şartla; "o takım da zaten semtin takımı idi ve şeref bey bile orada oynuyordu, zaten sonradan bize katıldılar..."
nereden nereye geldik. özetle bir türk takımının bir ecnebi takımla ilk teması zaman ve mekanını yukarıda verdiğim galatasaray hms barham maçıdır.
galatasaray’ın ilk kırmızı-beyaz forması biraz ilginç bir tasarıma sahiptir. arsenal’in klasik formasını andırır kısmen. bugünkü anlamda düğmeli bir gömlek olan bu formanın sadece yakası kırmızı, gövdesi ve kolları beyazdı. mekteb-i sultani’de okuyup futbolculuk yapanlar bu forma-gömlekleri günlük olarak siyah çuhadan yapılma ceketlerinin içlerine giyerdi çoğunlukla. kırmızı-beyaz ilk formaları galatasaray’ın bir ve iki numaralı kurucuları ali sami yen’in kızkardeşiyle asım tevfik sonumut’un annesi dikmişti...
galatasaray’ın, ikinci rengi kan kırmızıydı. bu renk konstantinopolis futbol ligi’ne katılırken saptanmıştı 1906’da. formalar için ingilizler’in işlettiği economic kooperatifi’nde çalışan ve kendisi de bir futbolcu olan yanni vassilidis’e bu renkte forma istedi galatasaray kurucuları. vassilidis ise onlara birmingham’da faaliyette bulunan william schillcock mağazasının kataloğunu göstermiş ve beğendikleri forma ve ayakkabıları seçmelerini istemişti. parçalı bir kan kırmızı formada karar kıldı galatasaray kurucuları. böylece sipariş verildi ve formalara kavuşuldu...
mesela galatasaray 25 kasım 1906 tarihinde imojen’le oynadığı ligdeki ilk karşılaşmasına bu formayla çıkmıştı. galatasaray’ın bilinen en eski fotoğrafındaki formalar da bu renktir... ne zamana kadar kullandı galatasaray bu formayı?.. tam iki sezon. yani 1906-1907 ile 1907-1908 sezonları boyunca... yeni sezon, yeni renkler, yeni forma parolasıyla 1908-1909 sezonu için yeniden yeni bir renk arayışına çıktı galatasaray kurucuları. sezon başlayacaktı, bu yüzden de ingiltere’ye forma siparişi verecek zaman yoktu. bahçekapı’daki şişman yanko ananiyadi’nin dükkânına gitti ali sami, asım tevfik ve emin bülend beyler;
“vişneye çalan koyuca tatlı bir kan kırmızı”yla “turuncudan iz taşıyan tok bir koyu sarı” olan parçalı forma bu dükkânda saptandı. ali sami yen daha sonra bu iki rengin parlaklığını, bir aslan'un başıyla saç ve yelesinin yarattığı renk güzelliğiyle tanımladı...
fazla zaman yoktu. 6 aralık 1908 tarihinde hms barham maçına çıkacaktı galatasaray. bundan sonrasını ruşen eşref ünaydın’dan dinleyelim:
“o pazara hemen yeni gömlekleri yetiştirmek gerekiyordu. bunlardan çoğunun bir gecede diktirilmesi işini ali sami yen ve asım tevfik sonumut üzerlerine aldılar. biliyorum ki gömleklerden epeycesini ali sami o gece kız kardeşlerine diktirdi. bir kısmını da yarına kadar muhakkak yetiştirmeye söz verebilecek arkadaşlara dağıttılar. kumaş pay edilenlerden olarak dört gömlek yetiştirilmesi işi de bana verilmişti...”
görüldüğü gibi parçalı sarı-kırmızı formanın dikiminde birçok kişi çalışmıştı. anneler, anneanneler, ablalar, kızkardeşler, teyzeler. bunlar arasında ruşen eşref ünaydın’ın anneannesi ve büyük teyzesi de vardı. böylece bir not düşmüş olalım tarihe. o tarihte, orada olan ruşen eşref ünaydın’ın aktarımı ve şahitliğiyle.
galatasaray sports club wore red and white colors when it was first founded in 1905. although yellow and black were used in competitions later on, galatasaray had finally adopted yellow and red as its official colors.
since the match against the british royal navy cruiser hms barham football team played in 1908 on december 8, galatasaray has been using yellow and red.
ali sami yen, the main founder of galatasaray wrote the following in his diaries:
“our goalkeeper asım tevfik, left-forwarder emin bülent and right midfielder ali sami yen are commissioned for the task of determining new team colors.
“after we have been in and out of several shops, we saw two different elegant-looking wool materials in fatty yanko’s store at bahçekapısı (between eminönü and sirkeci in ıstanbul, now called bahçekapı). one of them was quite dark red, resembling the cherry color, and the other a rich yellow with a touch of orange. when the sales clerk made the two fabrics fly together with a twist of his hand they became so bright that it reminded us the beauty of a goldfinch. we thought we were looking at the colors flickering in burning fire. we were picturing the yellow-red flames shining on our team and dreaming that it would take us to victories. ındeed it did.”
yet, bekir sıtkı, one of the founders, had pointed out that yellow and red were inspired from the colors of the roses which gül baba (alias cafer) offered to sultan bayezid ıı.
gül baba was an ottoman bektashi dervish poet and a companion of suleiman the magnificent who declared him the patron saint of budapest where he died during the capture of the city in mid-sixteenth century.
mehmet yüce'nin türk futbol tarihi - birinci cilt: osmanlı melekleri adlı kitabından;
bu sezonun yine ilklerinden biri galatasaray’ın sarı siyah olan renklerim kırmızı sarı olarak tebdil etmesi.. bunu da bakın ali sami bey nasıl anlatmış:
“...bu renklerin değiştirilmesi işine kaleci asım tevfik, sol açık emin bülend ve sağ muavin ali sami memur edilmişlerdi. birçok yerleri dolaştıktan sonra bahçekapı’daki şişman yanko’nun dükkânında zarif iki yünlü kumaşa tesadüf ettik. biri vişneye çalan koyuca tadı bir kırmızı, öteki de içinde turuncudan iz taşıyan tok bir sarı.
tezgâhtar mahirâne bir el hareketi ile kumaşların dalgalarını birbirle-riyle birleştirdi. bir saka kuşunun başıyla kanadının yarattığı neş’eli iltimâ (pırıltı)’ya benzer bir parlaklık hâsıl oldu. ateşin içindeki renk oyunlarım görür gibi olmuştuk. san kırmızı alevin takımımız üstünde parıldamasını tasavvur ediyor ve bizi derhal galibiyetten galibiyete götüreceğini tahayyül ediyorduk. öyle de oldu...”
galatasaray yeni forması ile ilk müsabakasını h.m.s. barham ile yapar. 15 kasım 1908 saat 14.00’de union club’de oynanan müsabakayı denizciler 3-1 kazanır. böylece galatasaray bu sezonun ilk lig maçından mağlubiyet ile ayrılır.
bu maç, daha önce sitede 6 aralık 1908'ea emirgan çayırında oynanan bir dostluk karşılaşması olarak kayıtlıydı. fakat mehmet yüce'nin 2014'de yayınladığı osmanlı melekleri kitabında bu karşılaşmanın 15 kasım 1908'de union club'da oynanan bir constantinople association football league maçı olduğu yazıldığı için künyeyi değiştirdik.
aynı kitapta iki takımın 6 aralık 1908'de bir maç daha oynadığı ama onun sonucunun belli olmadığı belirtilmiş.
oynadığı tüm maçları kazanan hms barham sene sonunda 3 aralık perşembe adet olduğu üzere istanbul muhteliti ile bir müsabaka yapar ve 4-3 kazanır. bu müsabaka hms barham'ın istanbul'daki son müsabakasıdır. bir daha futbol sahalarında görülmez. bu sebeple ki; oynadığı sezon 'muhteelen istanbul'u terk ettiğinden olsa gerek' iptal ediliri, maçlar da hususis maç addedilir.
1991 basımlı tercüman gazetesi ''büyük futbol ansiklopedisi'' nden;
1908 - 1909: ligi ve ilk şampiyonluk:
1908 yılı galatasaray tarihi için önemli olaylarla geçti. meşrutiyet ilan edilmiş, kulüp faaliyetlerini hürriyet ve huzur içinde sürdürmeye başlamıştı. kulübün fahri başkanlığına şair ve mekteb-i sultani müdürü tevfik fikret getirildi. futbol takımı sarı - kırmızı formalarla oynamaya başladı. fenerbahçe ile ilk maç da bu yıl yapıldı. galatasaray ilk kupasını ve nihayet ilk türk takımı olarak ilk lig şampiyonluğunu kazandı. yılın önemli diğer olayları da şunlardı:
şehremini (belediye başkanı) cemil paşa'nın teşebbüsleri ile ilk spor sahası (şimdiki fenerbahçe stadı'nın yerine union kulüp sahası) sağlandı.
1908-09 istanbul futbol ligi, istanbul futbol ligi'nin 5. sezonudur. tek devreli olarak oynanan sezonda galatasaray, şampiyonluğa ulaşan takım oldu. böylece galatasaray, istanbul futbol ligi tarihinde şampiyonluğa ulaşan ilk takım unvanını elde etti.
) 
