ölüm maçı: 1942 yazında, aralarında dinamo kiev ve lokomotif kiev'in eski futbolcularının da bulunduğu mahallî ekmek fırınının çalışanlarının kurduğu start takımı ile alman hava savunma askerleri ve havaalanı destek personelinin oluşturduğu flakelf takımları arasında oynanan maçtır. flakelf almanca iki kelimenin birleşiminde oluşmaktadır. flak: fliegerabwehrkanone - hava savunma ağır silahları ve elf: 11.
bu maçın en büyük özelliği sovyet oyuncuların canlarını ortaya koyarak gösterdikleri performans ve sonrasında olayın sovyet propagandasında kullanılmasıdır. sovyetler birliği tarafından oyunculara "cesaret madalyası" verilmiştir.
sovyet oyuncular almanları 5-3 yendikten sonra 18 ağustos'da 10 oyuncu toplama kampına gönderilir. bunlardan altı tanesi kaçarken dört tanesi öldürülür.
"ölüm maçı" ilk kez 24 ağustos 1946'da yayınlanan kiev gazetesi stalinskoye plemya'da (stalin's tribe) kullanılmıştır. fakat 1943'de ilk kez lev kassil tarafından kullanıldığı da iddia edilmektedir.
1974'de ölüm maçı ile ilgili olarak hamburg'da bir soruşturma başlatılmış fakat maç ile sonrasında yaşananlar arasında herhangi bir ilişki bulunamamış. üzerinden 30 yıl geçtikten sonra 2005 şubatında soruşturma komisyonu tarafından dosya kapatılmış. alman yetkililer: "kievli futbolcuların alman rakiplerine karşı aldıkları zaferden sonra öldürüldüklerine dair herhangi bir kanıt bulamadık" diye açıklama yapmış.
iki takım ilk kez 6 ağustos 1942'de karşı karşıya gelirler ve start, flakelf'i 5-1 yener. almanlar 9'unda zenit stadyumunda rövanş oynamak isterler. ama bu sefer daha önce oynanan maçlara nazaran alman polis ve askerler tarafından oluşturulan ağır bir hava vardır. maçı yönetecek olan ss subayı maç öncesi fc start'lıların soyunma odasına gelerek, "bugünkü maçın hakemi benim. biliyorum ki iyi bir takımsınız. lütfen kurallar uyun ve kurallar dışında hiçbir şey yapmayın. oyundan önce de rakiplerinize nazi selamı vermelisiniz" demiştir.
start takımı rövanşı da kazanmaya karar verirler. stadyuma girdiklerinde asker ve subaylara nazi selamı vermeyi reddederler. maçta hakem flakelf faullerini es geçer, özellikle start kalecisi trusevych üzerinde baskı kurarlar. bir pozisyonda kafasına tekme bile atılır. bunun akabinde flakelf golünü atar. ardından start kuzmenko'ın frikikten attığı golle beraberliği yakalar. honcharenko bir pozisyonda topu kapıp topla birlikte flakelf defansına doğru dripling atar ve ardından skor 2-1 yapar. ilk yarı biterken skor 3-1 olur.
devre arasında soyunma odalarına misafirler gelir. shvetsov oyunculardan maçı bırakmalarını ister. ardından ss subayı benzer bir istekte bulunur ama oyuncular ne olursa olsun maçı kazanacaklarını söylerler. ikinci yarıda her iki takım da ikişer gol bulur ve maçı start 5-3 kazanır.
bir hafta sonra 16 ağustos'da start rukh takımına karşı 8-0'lık bir galibiyet aldı. 18 ağustos'da 9 tane start oyuncusu gestapo tarafından tutuklandı ve işkence gördü. daha sonradan 2 tanesi daha tutuklandı. mykola korotkykh işkence sırasında hayatını kaybetti. oleksander tkachenko ise kaçmaya çalışırken vurularak öldürüldü. geri kalanlar streys çalışma kampına gönderildiler. ivan kuzmenko, oleksiy klymenko ve mykola trusevych 1943 şubatında idam edildiler. fedir tyutchev, mykhailo sviridovskiy ve makar honcharenko ise kaçmayı başardılar ve dışarıda anlattıkları sayesinde yaşananlar sovyet popüler kültürü üzerinden herkese ulaştı.
olay ilk kez 16 kasım 1943'de izvestiya'ya konu oldu. fakat sadece eski futbolcuların açlıklarını gidermek isterken mahallî ekmek fabrikasında yakalanıp idam edilmelerini anlatmış. ölüm maçı, kasım 1958'de petro severov'un ukrayna komünist partisi gazetesinde yayınladığı "son düello" adındaki makalesi ile halk tarafından ilgi ile karşılanacaktı.
sonraları hikaye romantik bir hal aldı ve sovyetler birliği ile ukrayna’da büyük ilgi gördü. 1964'de third time ve the match of death adında 2 tane filmi çekildi. aynı zamanda hikaye sovyetler birliği ile ilgisi olmayan 2 filme de ilham kaynağı oldu. 1961'de macar yapımı yapılan két félidő a pokolban (two half time in hell) ve 1981'de amerikan yapımı escape to victory.
1971'de ölen futbolcuların anısına ivan horovyi tarafından kiev'deki zenit stadyumunda bir heykel yapıldı. heykele stepan oliynyk'ın şu sözleri yazıldı: "bizlerin huzuru için onlar kavgada yaşamlarını yitirdiler. kazandığınız zafer asla unutulmayacak, korkusuz kahraman-atletler..."
1981'de zenit stadyumunun adı start stadyumu olarak değiştirdi. 2010'da ukrayna devlet mülkiyet fonu stadı özelleştirdi ve sattı.
bir de hikayenin farklı kaynaklara göre değişik ayrıntıları var. sanki zaman içerisinde hikaye birçok şekilde formunu kaybetmiş durumda.
alman der spiegel dergisi: "start takımı soyunma odasındayken siyah üniformalı, iyi bir ruscayla kendisinin hakem olarak tanıttı. aynı zamanda ss subayı olan hakem ukraynalılardan 'rakiplerinizin beklediği gibi onları selamlayın' dedi. flakelf'liler sahada sağ ellerini kaldırım 'hail hitler!' derken, ukraynalılar: "hail sport!' diye cevap verdiler. (...) devre arasında hakem bir kere daha start soyunma odasında görüldü ve 'kazanmamalısınız! eğer kazanırsanız sonunda neler olacağını düşünüyor musunuz?' dedi." diye yazdı.
mykhailo putistin'in oğlu vladlen putistin 7 ağustos 2002'de bulvar'a, "babam hiçbir zaman birilerinin soyunma odalarına geldiğini ve onları tehdit ettiğinden bahsetmedi" demiştir.
bir yunan belgeselinde flakelf'in eski bir futbolcusu olan willie endelbardt, bir görevlinin soyunma odalarına gelerek, "bu çok özel bir maç. bugün kazanarak ari ırkın gücünü kanıtlamalısınız!" dediğini anlattı. ayrıca endelbardt, maç sırasında alman futbolcuların sahada rakiplerine karşı son derece saygılı davrandıklarını da söyledi.
birçok yerde start'lı oyuncuların sovyetler birliği'ni temsilen kırmızı bir forma giydiği anlatılır ama aslında gerçek olan start'ın buldukları "spartak"ın kırmızı formasını giydikleridir.
nikolai dolgopolov, "misha sviridovsky o gün giydiklerini bana getirdi. kırmızı forma, beyaz şort ve kırmızı tozluk" demiştir.
mite göre, mykola korotkykh'ın maçtan hemen sonra tutuklanmış ve gstapo tarafından gördüğü işkence sonucunda birkaç gün sonra ölmüş ve diğer oyuncular toplama kampına gönderilmiştir. fakat gerçekte, mykola korotkykh, 6 ağustos'ta yani maçtan önce tutuklanmıştır. çünkü komünist partisinin üyesidir ve almanlar parti üniforması giydiği bir fotoğrafını bulmuşlardır. sonrasında gestapo tarafından öldürülmüştür.
18 ağustos 1942'de trusevych, klymenko ve putistin, ekmek fırınında tutuklanmış ve 23 gün boyunca korlenko sokağındaki gestapo tarafından sorguya çekilmişlerdir. sonrasında syrets toplama kampına gönderilmişlerdir. kiev'deki babyn yar dağ geçidinde idam edilmişlerdir.
kaynak: en.wikipedia.com'dan kendimce önemli bilgileri çevirdim
