1962 yılı kupası tüm sertliği ve heyecanıyla sürerken, liverpool’un ıslak londra’da hiç tanınmayan ünlü dörtlüsü, emı ile anlaşma imzalıyordu. john lennon, paul mccartney, george harrison ve yeni katılan davulcuları ringo starr’dan oluşan dörtlünün liverpool’un cavern club’ında yarattıkları sansasyon dünyanın dört bir yayına yayılacak ve beatles efsanesi başlayacaktı.
1962 pop müziğin çok bereketli bir yılıdır. unutulmaz “the young ones” cliff richards’ı ünlendirmiş, neil sedaka “happy birthday sweet sixteen”le ses vermiş, bobby darin “multiplication”ı söylemiştir. yer gök “let’s twist again”dir. elvis müthiş üretkendir: “good luck charm”dan “return to sender”a gider. pat boone “speedy gonzales” olur. piyanosunda ayaklarını vura vura inleyen ray charles, “ı can’t stop loving you” ile bugüne kadar rahatça gelecektir.
new york’ta bob dylan diye bir isim ilk albümünü kabul ettirecektir. henüz yirmi yaşındadır.
aynı tarihlerde, şimdi bir yıldız kümesi olarak dünyayı poster poster saran kırılgan sarışın, mutsuz güzelik marilyn monroe’yu fox şirketi kovuyordu. yarıda bıraktığı filmin çalışanları, işlerini kaybettirdiği için variety dergisinde “marilyn’e” diye tam sayfa kinayeli bir “teşekkür” ilanı yayınlayacaklar; o ilandan üç hafta sonra duracak olan o “sarışın” kalbi ne kadar kırdıklarını bilemeyeceklerdi.
“umarız ki ölüm, dünyaya neşe ve keyif saçmış bu hassas kadın, bu hassas oyuncu için sempati ve anlayışı tekrar canlandıracaktır” denecektir, marilyn 36 yaşında toprağa verilirken, 1962’de.
bir sene kadar sonra, “o sadece perdedeki hayalinden tanıdığım şen şakrak, hayat dolu kadının mezarına ben de bir sarı gül koydum, tek bir sarı gül... neden sarı rengi seçtiğimi ben de bilemiyorum. belki de marilyn sarı bir güle çok benzediği için” diyecektir kalın gözlüklü ince bir zeki müren, amerika’da, marilyn’in mezarı başında.
1962’de, bir de santiago savaşı yaşanacaktı, tam 65 bin kişi önünde. iki italyan gazetecinin şili'yi kızdıran yayınlarından ötürü sürekli ıslıklanan ve yuhalanan gökmavililer serttir. ilk dakikalarda ferrini ve sonra david'in atılmasıyla dokuz kişi kalırlar. kemik gibi savunmalarını ev sahibi şili, ancak 74. dakikada, o da “kroşelenmiş” kırık burunla acılar içinde oynayan maschio'nun yaptırdığı bir frikik atışından ramirez'in kafasıyla kıracak ve 2-0’lık son da bitime iki dakika kala gelecekti. şili, italya’yı yenmişti.
ilk basımı 2002 olan "dünya kupası" kitabında cem tosyalı'nın "dünya kupası ve hakemlik" başlıklı yazısından;
1962 şili finalleri, dünya kupası tarihinden kara günlerinden biri olan şili-italya maçına, başka bir deyişle "santiago meydan muharebesi"ne sahne oldu. şili, santiago'da yaklaşık 70.000 seyirci önünde italya ile oynuyordu. şili gazetelerinde italyan gazetecilerin şili kadınlarının güzellikleri ve ahlaki yapıları(!) üzerine şüphe uyandıracak makaleler kaleme aldıkları iddia ediliyordu. bu iddiaların şili halkının ve oyuncularının duygularını harekete geçirmesi üzerine maç bir gurur meselesi haline gelmiş ve futbol, şimdilerde pek bilinmeyen bu "muharebe"nin içinde ikinci planda kalmıştı. sahada latin ateşi yanmaya başladı. maçtan önce şilili futbolcular italyanların verdikleri karanfilleri geri çevirdiler. henüz 12. saniyede bir oyuncu ihtar aldı. 12. dakikada italyan ferrini şiddetli bir faul yaptı ve ihraç edildi. daha sonra şilili sanchez bir dirsek darbesiyle italyan maschio'nun burnunu kırdı, ama hakem görmemişti. maschio, sanchez'e bir kung-fu tekmesi atınca o da ihraç edildi. "sanki bir futbol maçı yönetmiyordum, askerî manevralarda hakemlik yapıyordum" diyordu yıllar sonra maçın ingiliz hakemi ken aston. oysa askerî manevralara da yabancı değildi. ikinci dünya savaşı'nda subay olarak görev yaparken singapur'a giren ilk askerler arasındaydı. aston, maçı birkaç kez durdurmak zorunda kaldı. silahlı polisler üç kez sahaya girdiler ve sahada "asayişin berkemal" olmasını sağladılar. maçı ev sahibi şili 2-0 kazandı. maç sonrasında oyuncular soyunma odalarına polis eşliğinde girdiler.
daha sonraki yıllarda aston hakemliği bıraktı ve fifa hakem komitesinde çalışmaya başladı. 1966 dünya kupası'nda görevli olarak çeyrek finaldeki ingiltere-arjantin maçını izliyordu. alman hakem rudolf kreitlein'ın bir kararından sonra arjantinli oyuncular hakemin etrafını sararak itiraz etmeye başladılar. bu arada kaptanları rattin ihraç edildi. fakat rattin sahayı terk etmemek için dakikalarca direndi. "artık bu işin çözümü kalmadığını ve maçın tatil edileceğini sanmıştım. bu durumda ne yapabileceğimi düşündüm." diyordu tribünde oturan ken aston. sahaya indi. rattin'i sakinleştirmek ve onu sahayı terk etmeye ikna etmek için tüm tecrübesini ve hünerini ortay koydu ve maçı tatil edilmekten kurtardı. ingiltere maçı 1-0 kazandı. bu çekişmeli maç gazetelerde büyük puntolarla yer aldı ve yine büyük puntolarla, hakemin bobby ve jack charlton kardeşlere ihtar verdiği yazılıydı. görünüşte hakem böyle bir şey yapmamıştı ve ingiltere menajeri alf ramsey bu konunun aydınlatılması için fifa'ya başvurdu. aston'un kafasında bir takım düşünceler dolaşmaya başladı. hakemlerin, kararlarım, oynayanlara (ve izleyenlere) onlarla aynı dili konuşmaksızın nasıl anlatabileceğini düşünmeye başladı.
"yeşil yandı, geçi!"
"bir gün londra'da kensington high street'te araba ile giderken bir kavşağa yaklaşıyordum. tam kavşağa girecekken yeşil ışık söndü; önce sarı, sonra da kırmızı yandı. sarı 'dikkat et!' demekti. kırmızı yandığında ise durmak zorunda kaldım. birden kafamda bir şimşek çaktı. 'neden olmasın?' dedim kendi kendime" diyordu ken aston yıllar sonra. ve 1970 dünya kupası'nda ilk defa kullanıma giren sarı ve kırmızı kartlar bugün artık oyunun bir parçası. sarı kartın tanıtımını alman schenscher, açılış maçında sovyet lovchev'e göstererek yaptı.
tarih: 02 haziran 1962, santiago / nacional stadyumu seyirci: 66.057 hakemler: kenneth aston (ingiltere), leo goldstein (abd), fernando buergo elcuaz (meksika)
şili: misael escuti, luis eyzaguirre, raul sanchez, carlos contreras, sergio navarro (kaptan), jorge toro, eladio rojas, jaime ramirez, honorio landa, alberto fouilloux, leonel sanchez teknik direktör: riera fernando (şili)
italya: carlo mattrel, mario david, enzo robotti, sandro salvadore, francesco janich, paride tumburus, giorgio ferrini, humberto maschio, jose altafini, bruno mora (kaptan), giampaolo menichelli teknik direktör: paolo mazza (italya)
dünya kupalarındaki kavga festivallerinden biri olan "santiago savaşı", eski bbc yorumcusu david coleman'a göre "muhtemelen futbol tarihindeki en aptalca, en mide bulandırıcı gösteri"ydi. italyan savunma oyuncusu giorgio ferrini 12. dakikada yaptığı bir faul sonrası oyundan ihraç edilmiş ve sahayı polis zoruyla terk etmişti. şilili leonel sanchez'in mario david'in burnunu kırmasıyla ingiliz hakem ken aston'un gözünden kaçmış fakat aynı aston birkaç dakika sonra david'in attığı tekme nedeniyle saha dışına yollanmıştı. polis üç sefer daha çıkan kavgaları önlemek için sahaya girdi.
şili'de dünya kupası heyecanı... ilk tur maçları oynanıyor. italyanlar sinirli. çünkü maç öncesi gazetelerde italyan futbolcuların doping yaptıkları iddia edilmiş. karşılaşmayı ingiliz ken aston yönetiyor. oyun başlar başlamaz şilili futbolcular tükürük yağmuruna başlıyor. italyan futbolcular iyice tahrik oluyor. sanchez, hakemin arkasının dönük olduğu bir anda dirseğiyle italyan maschio'nun burnunu kırıyor. yan hakem uyarmayınca aston olayı cezasız bırakıyor. saha savaş alanına dönüyor. zavallı italyanlar yedikleri dayak bir yana, ferrini ve david'i kırmızı kartla kaybediyorlar. dokuz kişiyle ancak 75. dakikaya kadar dayanıyor italya. ramirez ve toro'nun golleri, şili'ye galibiyeti getiriyor. italya ve şili arasındaki gerilim o kadar büyüyor ki ev sahibi ülkede birçok restoranın kapısında, "italyanlar giremez" yazıyor maç sonrasında. santiago meydan savaşı adıyla anılıyor bu karşılaşma yıllar boyunca.
takımlar dünü istirahatle geçirmişlerdir. bugün gene dört şehirde yapılacak maçlarla şampiyonaya devam edilecektir.
arica'da uruguay - yugoslavya, santiago'da italya şili, vina del mar'da brezilya - çekoslovakya, rancagua'da arjantin - ingiltere karşılaşacaktır.
bugünkü neticeler finallere hangi takımların katılacağı hususunda az çok fikir verecektir.
son maçtaki oyunları nazarı itibare alınırsa bugün hiçbir takımın favori bulunmadığını ve maçların çok az skorlarla kapanmasının mümkün olacağını söyliyebiliriz.
nacional stadını dolduran 65.000 kişinin korkunç tezahüratı arasında yapılan, tekmeli tokatlı bir maçta ev sahibi şili, 74. dakikada ramirez'in kafa, 88. dakikada toro'nun 40 metreden attığı gollerle italya'yı 2-0 mağlûp etmiştir.
iki italyan oyuncusunun sahadan atıldığı maçın sonunda iki taraf oyuncuları birbirine girmiş ve hâdise polis tarafından güçlükle bastırılmıştır.
şili - italya maçında hâdise çıkaran ve hakem tarafından sahadan atılan italyan ferriniye bir maç için boykot, arkadaşlarına da ihtar cezası verilmiştir.
yardımcı hakemler: leo goldstein (isr), fernando buergo elcuaz (mex)
chile: misael escuti (gk), luis eyzaguirre, raul sanchez, sergio navarro (c), carlos contreras, eladio rojas, jaime ramirez, jorge toro, honorino landa, alberto fouilloux, leonel sanchez
yedekler: adan godoy, sergio valdes, mario lepe, manuel rodriguez, humberto cruz, mario ortiz, mario moreno, braulio musso, carlos campos, armando tobar, manuel astorga
teknik direktör: fernando riera (chi)
italy: carlo mattrel (gk), sandro salvadore, bruno mora (c), humberto maschio, jose altafini, giampaolo menichelli, enzo robotti, mario david, francesco janich, paride tumburus, giorgio ferrini
yedekler: lorenzo buffon, giacomo losi, luigi radice, cesare maldini, giovanni trapattoni, omar sivori, enrico albertosi, gianni rivera, angelo sormani, ezio pascutti, giacomo bulgarelli
1966 ve 1978 dünya kupalarında hakemler, ev sahibi ülkeleri “açıkça" kolladılar. 1966’da ingiltere "tartışmalı" gollerle kupaya uzanırken 78’de de arjantin'in sert futboluna göz yumdu.
cumhur canbazoğlu
roma - italya 90 dünya kupası'nda bazı hakemlerin verdikleri ters kararlarla "can yaktığı" tartışılırken daha önceki dünya kupalarında belgelenen hakem hatalarını çizmek günün konusu oldu. daha önceki kupalarda "birçok takımın canını yakan" hakemler gözler önüne serilirken özellikle 1966 dünya kupası'nda ev sahibi ingiltere'nin "açıkça" kayırıldığı belirtildi. 1978 dünya kupası'nda da arjantin'i koruyan hakemlerin, takımların kaderlerini çizdiği söylendi:
(...)
1962 şili: oyun alanının içi ve dışında "şiddet" yaşandığı bir kupaydı. şili - italya karşılaşmasında önce machio sonra david'i tumrukla deviren "boksör" sachiez, ingiliz hakem kenneth alison tarafından sahadan çıkarılmadı.
